بسم الله الرحمن الرحیم
در دهه اخیر ، موضوع فشار عصبی و آثار آن در سازمان مورد توجه بسیار قرار گرفته و یکی از مباحث اصلی رفتار سازمانی را به خود اختصاص در دهه اخیر،موضوع فشار عصبی و آثار آن در سازمان مورد داده است .علی رغم این نظر که فشارهای عصبی مفید نیز وجود دارد و مقداری از فشارهای عصبی برای ایجاد تحرک و تلاش در انسان ضروری است، زمانی که بحث فشار عصبی مطرح می شود بیشتر به عوارض و ضایعات آن توجه شده و فشار عصبی مضر مد نظر قرار می گیرد . به هر حال فشار عصبی حاد نیروی انسانی سازمان راضایع می کند و پایه های سازمان را متزلزل می سازد بدین ترتیب است که فشار عصبی در سازمان همچون آفتی ، نیروها را تحلیل میبرد و فعالیتها را عقیم می سازد شناسایی عوامل استرس زای کارکنان و یافتن راهبردهایی در جهت پیشگیری و رفع این عوامل بسیار حائز اهمیت است.(1)
مفهوم استرس
استرس فرسودگی بدنی یا عاطفی است که بر اثر مسائل و مشکلات واقعی یا ذهنی پدید می آید در تعریف دیگری استرس به مجموعه واکنشهای عمومی انسان نسبت به عوامل ناسازگار و پیش بینی نشده داخلی و خارجی اطلاق می گردد؛ بدین گونه که هرگاه تعادل داخلی یا خارجی از میان برود استرس پدید می آید
.(2)
نشانه های استرس
علامتهای زیادی نظیر زود رنجی و آمادگی ابتلا به روان پریشی عصبی و غیره برای استرس وجود دارد معمولترین علامت استرس ، دلتنگی و افسردگی است که شخص دچار آن می شود
. این نوع افسردگی می تواند به شدتهای مختلف مثل عدم فعالیت ، غمگین بودن ، احساس بی ارزش بودن ، فقدان انگیزه برای کار یا فعالیت و عدم تمرکز و غیره ظاهر شود .
نشانه دیگر استرس ، اضطراب است که احساس تنش ، دلهره ، ترس و نگرانی می باشد هنگامی که یک کارمند مضظرب است نسبت به کارش احساس پریشانی و گیجی دارد و تمرکز خود را از دست می دهد و گاهی اوقات دچار شک و بدگمانی می شود این امر روی کار آیی فرد تاثیر دارد و در نتیجه به کل سازمان ضربه می زند
.
نشانه جدی دیگر استرس ، بی خوابی است که معمولاِّ با اضطراب و افسردگی همراه است بیماریهای عضوی مخصوصاً گردن و ناحیه پشت از علائم عمومی استرس می باشند اگر استرس به خوبی درمان یا کنترل نشود می تواند منجر به بیماریهای ناشی از استرس گردد در خیلی از افراد آمادگی ابتلا به برخی از بیماریها وجود دارد و استرس بروز علائم آنها را شتاب می بخشد معمولترین اشکال بیماری که به استرس مربوط می باشد عبارتند از
: حمله قلبی ، فشارخون ، سکته مغزی ، آنژین ، میگرن ، سردرد ، پشت درد مزمن ، دیابت ، انواع زخم ها ، بیقراری ، سرطان ، آلرژی ، آرتروز و ... ( 3 )
عوامل استرس زا در سازمانها
<!--[if !supportLists]-->1- <!--[endif]-->عوامل اقتصادی شامل تورم ، عدم امنیت اقتصادی ، ترس از فقر ، بیکاری ، مشکلات مادی برای تشکیل خانواده و ...
<!--[if !supportLists]-->2- <!--[endif]-->عوامل فرهنگی شامل : کم رنگ شدن ارزشهای علمی ، ادبی و هنری و حاکمیت فرهنگهای زرو زور و در نتیجه فقدان احساس آرامش درونی ، مهاجرتهای اجباری از وطن خود و در نتیجه ادراک بیماری و غربت .
<!--[if !supportLists]-->3- <!--[endif]-->عوامل اداری شامل فقدان تامین شغل ، حاکمیت ، روابط بر ضوابط ، بوروکراسی سردرگم فقدان مکانیسم های کنترل و ارزشیابی و روسای غیر قابل تحمل – همکاری غیر مسئول و رقابت طلب و زیر دستان فاقد حس همکاری ( 2 ) شرایط کاری – تراکم کاری – انجام نقش – تعارض شغلی – مسئولیت ( 1 )
<!--[if !supportLists]-->4- <!--[endif]-->عوامل سیاسی شامل : نامشخص بودن مشارکت فرد در تعیین سرنوشت خود ، عدم احساس امنیت درباره جان و مال و معتقدات ، احساس فشار در زمینه های آزادی و استقلال کشور ( 2 )
فشار روانی در مدیران
فشار روانی عبارت است از تنش عصبی که در مقابل موقعیت ها و تغییرات خارجی در فرد به وجود می آید یکی از خصوصیات حرفه ی مدیریت این است که مدیر ناگزیر باید فشار روانی کم و بیش زیادی را تحمل کند
. این امر انرژی زیادی را از مدیران می گیرد و در نتیجه مقاومت آنها را در مقابل انواع بیماریهای روانی و جسمانی کم می کند . تحقیقات نشان می دهند که هر فرد دارای میزان معینی انرژی است و اگر قرار باشد ، هم زمان با چند موقعیت فشار آور مقابله کند ، از انرژی او کاسته می شود و در نتیجه حساسیت او نسبت به بیماریها افزایش می یابد . فشار روانی می تواند آستانه ی تحمل افراد را کاهش دهد . ( 4 )
مسئولیت مدیریت استرس
به علت اینکه سازمانها از وجود محیطهای عاری از استرس سود و بهره زیادی می برند کارفرمایان باید در مورد پیش گیری از استرس به هر نحو ممکن ابتکار عمل داشته باشند ابزار و برنامه های پیشگیری از استرس بایستی به عنوان سرمایه محسوب شوند و نه هزینه های اضافی هنگامی که استرس در روابط بین افراد و کارمندان به حداقل می رسد احتمال موفقیت سازمان افزایش چشمگیری می یابد
. به عبارت دیگر کارمند باید مسئول بهینه سازی خود و اعمالش باشد و باید هر کاری را برای مقابله با استرس انجام دهد . هر فرد دارای استرس نه تنها به عنوان کارمند یا کارگر بلکه به عنوان یک فرد ممکن است دچار ناتوانی در انجام کارهای خود گردد . مشاغل پر از استرس می توانند بر جنبه های دیگر زندگی نیز تاثیر سوء و نامطلوبی داشته باشند در نتیجه هیچ فردی نباید اجازه دهد که استرس وارد زندگیش شود . یک زندگی عادی از استرس و تنش یک زندگی سراسر شادی خواهد بود . ( 3 )
پیشگیری از استرس
کارشناسان سراسر جهان چندین راه را برای مقابله با استرس پیشنهاد کرده اند
:
<!--[if !supportLists]-->1- <!--[endif]-->تفکر در مورد ماوراء الطبیعه یا مدیتیش فوق طبیعی ( TM )
<!--[if !supportLists]-->2- <!--[endif]-->عکس العمل استراحت یا ریلکسیشن (( Relaxution
<!--[if !supportLists]-->3- <!--[endif]-->دویدن منظم ، ورزش یا شنا و انجام کارهای مورد علاقه خود .
<!--[if !supportLists]-->4- <!--[endif]-->مرخصی اجباری غیر قابل تغییر و تبدیل .
<!--[if !supportLists]-->5- <!--[endif]-->تشویق کارکنان به کار باغبانی و یا شرکت در محیط های روستایی در ساعاتی از کار هفته .
<!--[if !supportLists]-->6- <!--[endif]-->شرکت در تمرینات گروهی و تیمهای چندگانه با هدف کاهش حس ناتوانی ( 3 )
<!--[if !supportLists]-->7- <!--[endif]-->مدیریت زمان
